نجف دریابندری؛ مترجمی خودانگیخته، مبداءمدار و مقصدمحور

نجف دریابندری این روزها در آستانه نود و یک سالگی، نامی آشنا در فرهنگ مکتوب ایران زمین طی بیش از ۶۰ سال اخیر به شمار می‌آید. وی که در نخستین روز شهریور سال ۱۳۰۸ در آبادان متولد شد، اندکی پیش از پایان رسمی تحصیلات در مدرسه و در سن ۱۷ سالگی کار در شرکت نفت و بعد از آن اداره انتشارات این شرکت را آغاز و بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و به دلیل فعالیت‌های سیاسی دوره‌ای کوتاه زندانی شد و سپس به انتشارات فرانکلین زیر نظر همایون صنعتی‌زاده رفت و با شماری چند از بزرگان ادبیات؛ از جمله فتح‌الله مجتبایی همکار شد و در همان حال همکاری با انتشارات شرکت نفت در مقام مترجم کتاب و مطبوعات را نیز ادامه داد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

دکتر علیرضا خان‌جان در مورد سبک ترجمه نجف دریابندری با توجه به دو شیوه رایج در ترجمه ادبی یعنی «وفاداری به متن و مولف مبدأ» یا «اولویت دادن به مخاطب و  نظام مقصد» گفت: دریابندری این هر دو ویژگی را در آنِ واحد در ترجمه‌های خود محقق می‌کند و اساساً هنر او همین است.
 
وی افزود: دریابندری در عین حال که مبدأمدار است و لحظه‌ای چشم از متن اصلی برنمی‌گیرد، مقصدمدار نیز هست و نیازهای مخاطب و افق انتظارات او را همواره مدّ نظر دارد و این امر به راستی کار بسیار دشواری است.

این مترجم با اشاره به ضرب‌المثل فرانسوی معروفی که ترجمه را به زن مانند می‌کند که اگر زیبا باشد، وفادار نیست و اگر وفادار باشد، زیبا نیست، ادامه داد: مترجمانی مانند نجف دریابندری و مرحوم محمد قاضی عملاً ثابت کردند این ضرب‌المثل الزماً همیشه مصداق ندارد. برای نمونه، دریابندری در ترجمه بازمانده روز نوشته ک‍ازوئ‍و ای‍ش‍ی‌گ‍ورو که در نیمه دوم دهه ۷۰ خورشیدی منتشر شد، هم از متن فاصله نمی‌گیرد و هم به نیاز و انتظار مخاطب پاسخ می‌دهد و یک شاهکار تمام عیار می‌آفریند.

وی ادامه داد: مترجمانی همچون دریابندری و قاضی اساساً آن حد از آزادی عمل را که مثلاً در برگردان میرزا حبیب از حاجی بابای اصفهانی می‌بینیم، برنمی تابند. دریابندری هم به متن مبدأ احترام می‌گذارد و هم به مخاطب مقصد.
نجف دریابندری مترجمی خودانگیخته بود
خان جان در مقایسه‌ای بین فضای بازار ترجمه ادبی امروز با دهه ۳۰ که دریابندری کار خود را آغاز کرد، گفت: امروز، افرادی به قلمرو ترجمه ادبی گام گذاشته‌اند که بیشتر انگیزه نام و نان دارند، اما آدم‌های بزرگی همچون محمد قاضی، نجف دریابندری یا عبدالله کوثری رسالت خود را فراتر از کسب نام و نان می‌دانند.

افرادی مثل نجف دریابندری افرادی خودانگیخته بودند که انگیزه‌های شخصی برای کار ادبی داشتند، صاحب قلم بودند و اگر خاطرات خودنوشته آنها را بخوانیم می‌بینیم مانند نویسندگانی تراز اول می‌نویسند و نثر زیبایی دارند.

وی یکی از دلایل برخورداری از این سطح از تسلط بر زبان را آشنایی و تسلط این مترجمان بر متون کهن ادب فارسی دانست و ادامه داد: این امر باعث شده است این مترجمان از یک گنجینه واژگانی غنی بهره‌مند بوده و بر گونه‌های کاربردی زبان فارسی اشراف کامل داشته باشند. برای نمونه، وقتی دریابندری متن اصلی رمان بازمانده روز را پیش از ترجمه می‌خوانده، به این فکر می‌افتد برای صدای قهرمان و راوی داستان از کجا می‌تواند صدای معادلی در فارسی دست و پا کند. به گفته خودش بعد از کمی فکر کردن به این نتیجه می‌رسد که نمونه مشابه صدای راوی را می‌توان در برخی آثار مکتوب دوره قاجار که مثلاً در روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه ضبط شده‌اند و کارکرد زبان در فضای ارباب و رعیتی آن زمانه را منعکس می‌کنند، مشاهده کرد.

مترجمی می‌تواند به چنین دریافت شهودی دقیقی برسد که مکرر در مکرر با متون کهن مواجهه متنی داشته باشد

خان جان در مورد اهمیت نهادهایی مانند موسسه فرانکلین در تربیت نسلی از مترجمان بزرگ ایران گفت: این نهادها از همان مرحله آغازین انتخاب اثر تاثیر خود را بر جای می‌گذاشتند و در فضای آن روز که ارتباطات به شکل امروز گسترده نبود، با بازار نشر دنیا ارتباط داشته و نقش یک کارگزار حرفه‌ای را بازی می‌کردند. آنها در ادامه تشخیص می‌دادند کدام مترجم برای ترجمه کدام متن مناسب است و وقتی در نهایت متن مقصد حاضر می‌شد، به شکلی کاملاً حرفه‌ای با ویرایش، مقابله و نمونه‌خوانی‌های جدی حاصل کار مترجم را بازبینی و آماده ورود به بازار می‌کردند.

 خان جان با اشاره به وقفه در کار نهادهای ادبی و ناشران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران: بعد از یک دوره رخوت، ترجمه ادبی دوباره در ایران بیدار شد و به نظر من اوج کارهای دریابندری در دهه ۷۰ خورشیدی روی داد که کتاب هایی مانند بازمانده روز ترجمه و به بازار عرضه شدند

آثار دریابندری به مثابه متون درسی برای مترجمان امروزی

این همکار فصلنامه مترجم در مورد درس‌هایی که مترجم‌های تازه‌کار می‌توانند از دریابندری بگیرند، گفت: اگر روی کارهای دریابندری دقت کنیم، می‌بینیم که صرفاً ترجمه نیستند و ما با به اصطلاح ترجمه‌های قطور/thick translation در آثار ایشان سروکار داریم. یعنی غیر از ترجمه متن اصلی، مقدمه، پانویس‌ها و پی‌نوشت‌های متعدد و مفیدی نیز در کتاب خود در اختیار می‌گذارد. در واقع، می‌توان گفت دریابندری خواننده را با متن تنها نمی‌گذارد و به نوعی او را در درک و دریافت متن همراهی می‌کند.

وی با ارائه نمونه‌ای در این زمینه تاکید کرد: متن کتاب پیرمرد و دریا از همینگوی ۱۲۰ صفحه است اما مترجم در ۹۰ صفحه، مقدمه‌ای عالمانه بر آن می‌نویسد که خود ارزش یک کتاب تالیفی و تحقیقی تمام و کمال را دارد و خواننده را به خوبی برای خوانش متن ترجمه آماده می‌کند.

خان جان با تاکید بر این نکته سخن خود را پایان داد و گفت: با عنایت به رویکرد دریابندری به ترجمه مخصوصاً شیوه توأمان مبداءمداری و مقصدمحوری در کار او، مترجم‌های جوان از خواندن و مقابله ترجمه‌های دریابندری با متن اصلی می‌توانند درس‌های بسیار بگیرند.

دریابندری که این روزها به دلیل چند سکته مغزی و بستری شدن در بیمارستان و از دست دادن همسرش و دیگر ناخوش احوالی‌ها در دیار سکوت سکنی گزیده است، فردی خوش‌محضر است که بسیاری شاعران نام‌آور روزگار ما از احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، ابراهیم گلستان، صادق چوبک و بسیار کسان با او دوست بودند و سال‌ها در جلسه‌ صبح‌های جمعه شماری از دوستان و نام‌آوران اهل ادب گِردَش حلقه می‌زدند و از خوش‌صحبتی‌هایش بهره‌مند می‌شدند.

خدمات دریابندری به زبان فارسی تنها به شکل دادن به حافظه جمع بسیاری از کتابخوانان در دهه‌های ۴۰، ۵۰، ۶۰ و بعد از آن ختم نمی‌شود؛ بلکه آثار بی‌شمار وی قابلیت تبدیل شدن به کتب درسی در رشته‌های مختلف ترجمه و نویسندگی را دارد؛ با آنکه خود او هرگز روی دانشگاه ندید و معلم بدون متعلم بود و مهم‌ترین درس را از جماعت جامعه و تجربیات زیسته‌اش گرفت.

منبع: ایرنا

کلیدواژه: داستان ترجمه نجف دریابندری ادبیات داستانی بازار کتاب ترجمه کتاب ادبیات

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۸۵۸۰۶۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

انتشار کتابی از عدنان غُریفی در اولین سالگرد درگذشتش

در نخستین سالگرد درگذشت عدنان غُریفی، ترجمه‌ او از رمان «وقتی درخت‌ها آواز می‌خوانند» نوشته استراتیس هاویاراس منتشر شد.

 اعظم کیان‌افراز،  مدیر انتشارات افراز،  ناشر اختصاصی آثار عدنان غُریفی، به ایسنا گفت: در ادامه انتشار کتاب‌های این نویسنده، شاعر و مترجم، رمان «وقتی درخت‌ها آواز می‌خوانند» را با ترجمه او روانه بازار نشر می‌کنیم.

او سپس درباره این کتاب توضیح داد: این رمان یکی از رمان‌های مهم ادبیات انگلیسی زبان است که نویسنده‌اش یونانی است و تاکنون هیچ اثری از این نویسنده به فارسی ترجمه نشده است. «استراتیس هاویاراس» تنها دو رمان نوشته است. «رمان درخت‌ها آواز می‌خوانند» در فهرستِ نامزدهای نهایی جایزه‌ی ملی کتاب ALA قرار داشته و مورد تحسین منتقدانِ ادبی و مطبوعات آمریکا نیز قرار گرفته و به چند زبان ترجمه شده است.

کیان‌افراز درباره‌ اهمیتِ این رمان افزود: روزنامه‌ی «گاردین» رمانِ «وقتی درخت‌ها آواز می‌خوانند» را به‌عنوانِ یکی از ۱۰ رمانِ مهمِ سیاسیِ قرنِ بیستم انتخاب کرد و انتشارات افراز، این افتخار را دارد برای نخستین بار این نویسنده را در کشور معرفی می‌کند.

به گفته این ناشر، عدنان غُریفی که خود از نویسندگان مدرنیست جنوب و از آغازگران این جنبش در دهه‌ چهل و پنجاه بوده است، تاکنون چندین اثرِ داستانی مهم را نوشته است که می‌توان به مجموعه داستان «شنل‌پوش درم»، «مادرِ نخل»، «مرغِ عشق»، «چهار آپارتمان در تهرانپارس» و رمان «سکه‌ها» اشاره کرد.

همچنین چندین مجموعه شعر از او چاپ و منتشر شده است، ازجمله «این‌سوی عطر قبیله»، «نخل مشتعل»، «به موشک بستن فرشتگان» و...

غُریفی که توأمان در کنار شعر و داستان‌نویسی، مترجم برجسته‌ای بوده است، آثارِ متعددی از نویسندگان برجسته‌ای چون بوهمیل هرابال، جی. دی. سالینجر، غَسان کَنَفانی، ایتالو کالوینو و... ترجمه کرده است. او که از نخستین مترجمان ادبیات داستانی عرب به‌شمار می‌رود، در زمینه‌ نقد ادبی و گویندگی رادیو نیز فعالیت چمشگیری داشته است.

عدنان غُریفی اردیبهشت سال ۱۴۰۲ به‌علت بیماری در سن ۷۹ سالگی و در کشور هلند درگذشت.

 انتهای پیام